Śmieja Józef, pseud. Lancet (1900—1983), lekarz chirurg, powstaniec śląski, działacz społeczny.
Ur. 5 XI w Boguszowicach (pow. rybnicki) w rodzinie chłopskiej, był synem Józefa i Pauliny z domu Mura.
Ś. uczył się w gimnazjum w Rybniku; od r. 1919 należał tam do POW Górnego Śląska, był też członkiem Polskiej Rady Ludowej na pow. rybnicki. Brał udział w pierwszym powstaniu śląskim w r. 1919 i po jego upadku przebywał w obozie dla uchodźców w Strumieniu na Śląsku Cieszyńskim. Jeszcze t.r. zdał maturę w Poznaniu i podjął 3 I 1920 studia na Wydz. Lekarskim tamtejszego uniwersytetu, które jednak wkrótce przerwał i od maja t.r. pracował w Polskim Komitecie Plebiscytowym w Lublińcu; był jego sekretarzem oraz wygłaszał odczyty o historii Polski i organizował kursy języka polskiego. Podczas wojny polsko-sowieckiej t.r. walczył ochotniczo od 17 VII w szeregach kompanii telegraficznej Brygady Syberyjskiej WP. Po powrocie 25 XI na Górny Śląsk działał w Polskim Komitecie Plebiscytowym w Rybniku, gdzie kontynuował pracę oświatową, a także organizował przedstawienia teatralne i chóry, którymi dyrygował. Po plebiscycie w marcu 1921 wrócił na studia do Poznania, ale po wybuchu trzeciego powstania śląskiego (w nocy z 2 na 3 V 1921) wziął w nim udział z grupą kilkunastu poznańskich studentów-ochotników; jako dowódca plutonu w kompanii rybnickiej 13. p. żorskiego walczył na froncie w Rybniku, a potem pod Górą św. Anny. Został odznaczony Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi.
Po zakończeniu 5 VII 1921 powstania Ś. kontynuował studia na Uniw. Pozn.; był współzałożycielem powstałej w r. 1922 Korporacji «Silesia» i pełnił w niej funkcję wiceprezesa, a następnie w l. 1923—4 prezesa. Należał do Związku Powstańców Śląskich, ale po jego opanowaniu w r. 1926 przez działaczy sanacyjnych opowiedział się po stronie frakcji popierającej Wojciecha Korfantego. Po uzyskaniu 25 X 1928 dyplomu doktora wszech nauk lekarskich był kolejno asystentem, sekundariuszem i zastępcą dyrektora Szpitala Miejskiego w Katowicach. Dodatkowo pracował jako lekarz szkolny w tamtejszym Miejskim Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym. Ponadto pełnił funkcję sekretarza Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku (1929—33), a także był członkiem Związku Gospodarczego Lekarzy Polaków w Województwie Śląskim i należał do Śląskiej Izby Lekarskiej. W r. 1934 przeszedł na stanowisko dyrektora i ordynatora w Szpitalu Hutniczym Przemysłowej Kasy Chorych Zakładów Hohenlohe w Wełnowcu (obecnie dzielnica Katowic). Przyczynił się do założenia przy szpitalu Klubu Atletycznego «Biały Orzeł» i został jego prezesem; w r. 1935 klub był organizatorem XI Atletycznych Mistrzostw Polski. Ś. był także prezesem liczącego 140 członków gniazda Tow. Gimnastycznego «Sokół» oraz przewodniczył Tow. Mandolinistów «Jaskółka».
Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu Górnego Śląska przez Niemców Ś. we wrześniu 1939 ukrywał i leczył w swym szpitalu rannych obrońców Katowic. W listopadzie t.r. został aresztowany na kilka dni i pobity w więzieniu w Katowicach. Po ponownym aresztowaniu, 22 V 1940, osadzono go w obozie koncentracyjnym Dachau. Zwolniony warunkowo po czterech miesiącach, został przesiedlony z Katowic do Koluszek w Generalnym Gubernatorstwie. Był tam lekarzem kolejowym i pracował w miejscowym ośrodku zdrowia. Konspiracyjnie, pod pseud. Lancet, działał w Okręgu Łódzkim AK; był szefem sanitarnym Obwodu Brzeziny—Koluszki w Inspektoracie Rejonowym Łódź. W styczniu 1945 zorganizował w Koluszkach szpital dla rannych żołnierzy radzieckich, których także leczył.
Dn. 8 II 1945 wrócił Ś. do Katowic i ponownie objął stanowisko dyrektora i ordynatora szpitala w Wełnowcu (przemianowanego na Szpital Miejski nr 5 w Katowicach). Na pierwszym posiedzeniu, 15 II t.r., reaktywowanej Śląskiej Izby Lekarskiej wszedł w skład jej siedmioosobowej Rady i został sędzią Sądu Dyscyplinarnego Izby. Działając w Związku Zawodowym Lekarzy Województwa Śląsko-Dąbrowskiego, był w nim członkiem Zarządu Biura Rozliczeń, które zajmowało się m.in. wypłacaniem honorariów lekarzom Ubezpieczalni Społecznej, pracującym w ramach wprowadzonego tylko w tym województwie systemu wolnego wyboru lekarza. Był też członkiem Śląskiego Tow. Lekarskiego (kontynuacji przedwojennego Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku), działającego od r. 1952 jako oddział Polskiego Tow. Lekarskiego. W l. 1945—53 był radnym katowickiej Miejskiej Rady Narodowej i przewodniczył jej Komisji Zdrowia. W r. 1953 został oddelegowany do Myszkowa w celu uruchomienia szpitala powiatowego i zorganizowania jego oddziału chirurgicznego. Stamtąd w r. 1956 przeszedł na stanowisko dyrektora i ordynatora w szpitalu rejonowym w Zawadzkiem (pow. Strzelce Opolskie); w l. 1962—3 przeprowadził kapitalny remont i modernizację budynku szpitala. W l. 1958—69 był radnym Miejskiej Rady Narodowej w Zawadzkiem. W r. 1967 zakończył pracę w szpitalu i przeszedł do lecznictwa ambulatoryjnego jako chirurg w poradni przy Hucie im. gen. Karola Świerczewskiego w Zawadzkiem; pracował tam do r. 1977. Był członkiem ZBoWiD. Zmarł 24 VIII 1983 we Wrocławiu, został pochowany 27 VIII na cmentarzu Osobowickim (pole 134 R grób 77 rząd 1 od pola 136). Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1947) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1971).
Ś. był dwukrotnie żonaty; w małżeństwie ze Stefanią (zm. 1940) miał syna Józefa. W drugim małżeństwie z Władysławą Kseń miał syna Andrzeja, prawnika, profesora Uniw. Wrocł., i córkę Hannę, zamieszkałą w Austrii.
Fot. w Mater. Red. PSB; — Brożek K., Polscy lekarze na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX wieku, Kat. 2009; Enc. powstań śląskich; Polski almanach medyczny na rok 1956, W. 1957 s. 344; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964 s. 353; — Brożek K., Lekarze w życiu społecznym województwa śląsko-dąbrowskiego (1945—1950), „Roczn. Katowicki” T. 12: 1984 s. 145, 148, 150; tenże, Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie 1918—1922, Kat. 1973 s. 49, 86—7 (fot.), s. 114, 122 (fot.), s. 126, 150, 233, 235—7, 305, 325; Lubos J., Zawadzkie. Miasto w rozwoju, Kat. 1969; Miroszewski K., Po obu stronach Warty. Zarys dziejów Myszkowa, Myszków 2010; Ogrodziński W., Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”, Kat. 1937 s. 240; Okręg Łódzki Armii Krajowej, Red. M. Budziarek, Ł. 1988; Polskie Korporacje Akademickie. Biuletyn, W. 1997 s. 86; Steuer A., Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878—1945, Kat. 1986 s. 126; Wiąk J. W., Struktura organizacyjna Armii Krajowej 1939—1944, W. 2003 s. 651; Z biegiem Małej Panwi z biegiem lat… Zarys dziejów terytorium gminy Zawadzkie, Red. J. Szulc, Zawadzkie 2009 s. 203; — Hanke E., Trudy i oczekiwania. Wspomnienia lekarza, W. 1965; Rocznik lekarski RP na r. 1933/4, W. 1933; toż na r. 1936, W. 1936; toż na r. 1938, W. 1938; toż na r. 1948, W. 1949; Spis lekarzy praktyków, lekarzy specjalistów, lekarzy dentystów, lekarzy weterynaryjnych, techników dentystycznych, położnych, szpitali, aptek, kas chorych województwa śląskiego, Kat. 1932 s. 19; toż, Kat. 1939 s. 35, 37; Verzeichnis der Mitglieder der Heilberufe im Generalgouvernement, Krakau 1944 s. 94; Źródła do dziejów powstań śląskich, Red. K. Popiołek, Wr. 1963 I; — Nekrologi z r. 1983: „Dzien. Zachodni” nr 168, „Słowo Pol.” nr 168; — Arch. Śląskiej Izby Lekarskiej w Kat.: Teczka personalna Ś-i; — Informacje autora na podstawie korespondencji ze Ś-ą z l.1972—7; Informacje syna, Andrzeja z Wr.
Krzysztof Brożek